Ferit PARLAK
2022 yılında ilan edilen Türkiye Ulusal Enerji Planı’nda, mevcut durumda yüzde 45 olan yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektrik üretimi oranının 2035 yılı itibarıyla yüzde 65 seviyesine çıkarılması hedefi için Yenilenebilir Enerji Kanunu’nda yeni düzenlemeler yapılacak.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Çevre, Maden ve İmar kanunlarında yapılacak düzenlemelerle, güneş ve rüzgarda mevcut 36 GW olan kurulu gücü, 2035 yılına kadar 120 GW’ye çıkarmak için yapılması gereken 80 milyar dolarlık yatırım hızlandırılacak. Güneş ve rüzgar santrallarının 120 GW kurulu güce çıkmasının, enerji ithalatını, yıllık yaklaşık 20 milyar dolar azaltması bekleniyor.
,Yenilenebilir enerji ve maden alanlarında planlanan ve bekleyen yatırımları hızlandıracak düzenlemeler içeren ve AK Partili 115 milletvekilinin imzasını taşıyan kanun teklifi TBMM’ye sunuldu. 48 ayı bulabilen izin süreçlerini 18 aya kadar düşürebilecek düzenlemelerle, Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), orman ve imar izinleri gibi uzun ve karmaşık bürokratik işlemlerin daha kısa sürede tamamlanmasını sağlayacak yeni bir mekanizma devreye girecek.
Nitelik öne çıkarılacak
Teklif ile rüzgâr ve güneş enerjilerine yapılan yatırımları artırmak amacıyla yenilenebilir enerji projelerine ait izin süreçlerinin sadeleştirilerek hızlandırılması, mevcut yerli kömür yakıtlı termik santrallerin ham madde arzı sorunları nedeniyle kapanma tehlikelerinin önüne geçmek amacıyla düzenleme yapılması, maden arama ve işletme faaliyetlerine yönelik izin süreçlerinin Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nce ruhsat verilmeden önce tamamlanması, çevresel etki değerlendirmesi süreçleri ve izin süreçleri arasındaki koordinasyonun artırılarak yatırımların hızlandırılması amaçlanıyor.
Teklife göre arama faaliyetlerinin daha nitelikli yöntemlerle yapılması teşvik edilecek, işletme aşamasında yatırımcı tarafından verilen taahhütlerin gerçekleştirilmesine yönelik ilave tedbirler alınacak, kurumlar arası ihtilaf halinde stratejik veya kritik madenlere ilişkin izinler, Cumhurbaşkanı yardımcısı başkanlığında ve ilgili bakanların katılımı ile teşekkül eden Kurul tarafından verilecek.
“Yatırım teminatı” şartı geliyor
Kanunla stratejik ve kritik madenlere ilişkin acele kamulaştırma imkanı ve stoklama yükümlülüğü, maden arama ruhsatı düzenlenebilmesi için yatırım teminatı şartı getirilecek. Arama ruhsatı döneminde taahhüt edilen yatırımın gerçekleştirilememesi halinde teminat irat kaydedilecek ve asgari arama faaliyetlerinin yürütülmemesi halinde ruhsat iptali yaptırımı olacak.
Ruhsat süresinin uzatılması taleplerinin uygun bulunabilmesi için asgari standartlarda üretim faaliyeti şartı getirilecek, rehabilitasyon bedelleri artırılacak ve rehabilitasyon yükümlülüğüne uyumu sağlamak için yeni yükümlülükler belirlenecek.
Kira ve irtifakta yüzde 85 indirim
Yenilenebilir kaynaklı enerji yatırımlarını desteklemek amacıyla yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine yönelik uygulanan izin, kira ve irtifak işlemlerindeki yüzde 85 indirimin süresi işletmeye girecek tesisler için 31 Aralık 2025’ten 31 Aralık 2030’a kadar 5 yıl süreyle uzatılacak.
Bu çerçevede 31 Aralık 2030’a kadar işletmeye girecek yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinin izin, kira ve irtifak işlemlerinde yüzde 85 indirim uygulanacak. Orman vasıflı taşınmazlarda rüzgar veya güneş enerjisine dayalı elektrik üretim tesisi kurulabilmesine yönelik izin başvuruları, 60 gün içerisinde sonuçlandırılacak ve tesislerinin kurulabilmesine ilişkin izin süreçlerinde düzenlemelere gidilecek.
Bu kapsamda ön lisans belgesine istinaden, süre uzatımları dahil olmak üzere ön lisans süresi kadar izin verilebilecek. Üretim lisansı aşamasına geçilememesi halinde bu izin, ön lisans süresi sonunda resen sona erecek. Üretim lisansı aşamasına geçildiğinin EPDK tarafından ilgili idareye bildirilmesi durumunda ön lisansa dayalı izin, üretim lisansı süresi sonuna kadar uzatılacak.
Ölçüm ve sondaj için “lisans şartı” yok
Proje ve etüt aşamasındaki ölçüm ve sondaj faaliyetleri için ilgili projenin ön lisans veya üretim lisansı alması şartı aranmaksızın izin verilebilecek. Ancak ön lisans kapsamında izin verilen bir saha içerisinde, izne konu projeye yönelik yapılan ölçüm ve sondaj faaliyetleri için ayrıca izin aranmayacak. İmar Kanunu’nun 4 üncü maddesindeki “istisnalar” saklı kalmak şartıyla ön lisans veya üretim lisansı bulunan rüzgar veya güneş enerjisine dayalı elektrik üretim tesislerinin imar planları, parselasyon planları ve bunların değişiklikleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığınca da onaylanabilecek. Onaylanan imar planları ve parselasyon planları, onay tarihi itibarıyla yürürlüğe girecek. Onaylı planlar, Bakanlık internet sitesinde 15 gün süreyle ilan edilecek, itiraz olmaması halinde ilan süresinin sonunda kesinleşecek.
Ön lisans veya üretim lisansı bulunan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı elektrik üretim tesislerine ilişkin yapı ruhsatı başvurularında, acele kamulaştırma kararına istinaden mahkemece verilen taşınmaza el koyma kararı ruhsat alma şartları içerisinde değerlendirilecek belge sayılacak.
İndirim süreleri 5 yıl daha uzatılacak
Elektrik Piyasası Kanunu’ndaki değişiklikle enerji ithalatının azaltılması, cari açığın düşürülmesi ve enerji arz güvenliğinin tahkimi açısından yerli kaynakların enerji üretiminde kullanımının desteklenerek kapasite kullanım oranlarının yükseltilmesi ve yerli kaynaklara dayalı üretimin artırılması için izin, kira ve irtifak işlemlerinde uygulanan indirimlerin süresi 5 yıl daha uzatılacak.
Teklifle, maden yeri ruhsat bedelinde yüzde 30 oranında indirim yapılacak. Tahsil edilecek işletme ruhsatı bedelinde yapılan indirimin genel bütçe gelirlerinde sebep olacağı azalmayı telafi etmek amacıyla ruhsat bedellerinin genel bütçeye gelir kaydedilecek payı yüzde 50’den yüzde 70’e çıkarılacak.
Ormanlarda arama izni
Devlet ormanları içinde maden aranması ve işletilmesi ile madencilik faaliyeti için zorunlu; tesis, yol, enerji, su, haberleşme ve altyapı tesislerine Orman Kanunu hükümlerine göre Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğünün talebi üzerine 3 ay içinde 24 ay süreyle bedelsiz izin verilecek. Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğünce talep edilmesi halinde izin süresi 12 ay uzatılacak.
Arama faaliyeti için izin verilen alanlarda mücbir sebepler ve kısıtlayıcı yasal hükümler hariç işletme faaliyetine de izin verilecek. İzin süreçlerinde mevzuatı gereği alınması gereken kurum görüşleri, çevresel etki değerlendirmesi belgesi gibi belgeler Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğünce alınacak. Orman Genel Müdürlüğü tarafından verilen izin, çevresel etki değerlendirmesi yönünden uygun görüş olarak kabul edilecek.
Turizm Bakanlığı devreye girebilecek
Ruhsat düzenlendikten sonra alan, izne tabi hale gelse dahi madencilik faaliyetlerine devam edilecek ancak ruhsat sahasında kültür varlığının tespiti halinde madencilik faaliyetlerine devam edilebilmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığının uygun görüşü aranacak. Kültür ve Turizm Bakanlığının uygun görüş vermemesi durumunda Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü tarafından hesaplanan yatırım giderleri tutarındaki tazminat, lehine kısıtlama kararı verilen idarenin bütçesinden ruhsat sahibine ödenecek.
ÇED Raporu için en fazla 4 ay
ÇED işlemleri, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yürütülecek. Çevresel etki değerlendirmesi sürecinde ilgili kurumlar görüşlerini en geç 3 ay içinde verecek. Kurumların ilave süre talep etmeleri halinde en fazla bir ay ek süre verilecek.
Tüm değerlendirmelerini tamamlayarak bu süreler içinde görüş bildirmeyen kurumun görüşü olumlu kabul edilecek. İzin vermiş kurumlar, çevresel etki değerlendirmesi sürecinde olumsuz görüş veremeyecek. “Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı” alınan madencilik faaliyetleri için ilgili kurum tarafından varsa mali yükümlülükler alınarak en geç bir ay içinde diğer işlemler tamamlanacak.
Beyanının %30’undan az üretene ceza yok
İdari para cezasının uygulanmasından başlamak üzere, geriye doğru 3 yıllık dönemlerde yaptığı toplam üretim miktarı projede beyan edilen yıllık üretim miktarının yüzde 30’undan daha az olması durumunda ruhsat sahiplerine verilen 77 bin 632 Türk Lirası idari para cezasını içeren hüküm ile 5 yıl içerisinde 2 defa idari para cezası uygulanması halinde ruhsat iptal edilmesine ilişkin hükümler ise kaldırılacak.
Stratejik veya kritik madenler sil baştan
-Arz kesintisi veya yüksek fiyat artışı halinde ciddi ekonomik sorunlar veya güvenlik zafiyeti doğabilecek, sanayi üretiminin temel girdilerinden ve yüksek arz riski taşıyan madenler “kritik maden” olarak isimlendirilecek.
-Ulusal güvenlik ve ekonomik refah için yüksek öneme sahip ve iç veya dış etkenler nedeniyle arzı kısıtlanabilecek madenler ise stratejik maden olarak nitelendirilecek.
-Stratejik veya kritik madenler, Milli Savunma Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının görüşleri alınarak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından tespit edilecek.
-Stratejik veya kritik madenlere ilişkin madencilik faaliyetleri için Kamulaştırma Kanunu hükümleri doğrultusunda acele kamulaştırma yapılabilecek.
-Bir önceki yıldaki üretim miktarının yüzde onunu geçmemek kaydıyla stratejik veya kritik madenlerin belirli bir oran veya miktarda ruhsat sahiplerince stoklanmasına Cumhurbaşkanınca karar verilebilecek.
Programa uymayanın ruhsatı iptal edilecek
Yatırım programının 2 yıl üst üste yüzde 50’nin altında gerçekleştirilmesi durumunda verilen teminat irat kaydedilecek ve ruhsat iptal edilecek. Arama faaliyetleri sonucunda işletilebilir rezerv bulunmadığının Ulusal Maden Kaynak ve Rezerv Raporlama Koduna göre raporlanması ve talep edilmesi halinde arama ruhsat bedelleri ile ihale bedeli ruhsat sahibine iade edilecek.
Enerji hariç ‘maden kaynaklı ithalat’ 60 milyar dolar
-Altın, kömür, bakır, krom, bor dahil 60’a yakın madende ciddi rezervleri sahip olmasına rağmen, maden kaynaklı dış ticaret açığını yaklaşık 60 milyar dolara yükselten Türkiye, 2024 yılında yaklaşık 6.3 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi.
Kurulu güçte ‘yenilenebilirin payı’ 2024’te %60’a ulaştı
-Türkiye’nin elektrik üretiminde toplam kurulu gücü 115.9 GW
-Yenilebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü 69.1 GW (yüzde 60)
-Güneş kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 19.8 GW
-Rüzgar kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 12.8 GW
Kurulu güçte ‘yenilenebilirin payı’ ilk 5 ayda da arttı
-Türkiye’nin elektrik üretiminde toplam kurulu gücü 119.2 GW
–Yenilebilir enerji kaynaklarının toplam kurulu gücü 72.1 GW
-Rüzgar kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 13.4 GW
-Güneş kaynaklı santrallerin toplam kurulu gücü 22.5 GW
-Toplam santral sayısı 36 bin
Kanunla 2026’da maden ihracatı 10 milyar doları aşar
-Kanun sayesinde yapılacak düzenlemeler sonucunda, yıllık yaklaşık 6.3 milyar dolar olan maden ihracatının, 2026’da
10 milyar doları aşacağı tahmin ediliyor.
-Ayrıca 60 milyar doları bulan maden kaynaklı ithalatı, talep artışına rağmen, 2026 yılında yüzde 10 oranında azaltacağı öngörülüyor.
-Kanunla madencilik sektörünün gayrisafi yurt içi hasıla içindeki payının yüzde 1.2’den, 2028 yılına kadar yüzde 2’nin üzerine (gelişmiş ülkelerde yüzde 5 ile yüzde 8 arasında) çıkacağı da hesaplanıyor
2025’te kamudan 260 milyar liralık yatırım hedefi
-2025 yılında, sadece kamu, madencilik dahil olmak üzere enerji sektörüne toplam 260 milyar lira yatırım yapacak.
-Doğal gaz, petrol arama ve üretim faaliyetlerine 140.7 milyar lira, doğal gaz depolama ve iletim altyapısına 45.8 milyar lira, elektrik iletim altyapısına 42 milyar lira, elektrik üretim santralleri kapasite artışı, rehabilitasyonu ve altyapısına 9.5 milyar lira ve diğer yatırımlar için 21 milyar lira yatırım yapılacak.
Yerli kömür açığı kapattı, 2024’te 3.5 milyar $ katkı sağladı
-Güneşli ve rüzgârlı olmayan dönemlerde bu kaynaklardan, kurak dönemlerde ise hidrolik kaynaklardan elektrik üretilememesi ve bunun iletim hatlarına zarar vermesi “yerli kömür” yatırımlarının artırılmasını da zorunlu kılıyor.
-2024 yılındaki elektrik üretiminin yaklaşık 47.3 TWh’si (yüzde 14’ü) yerli kömür santrallerinden elde edildi. Bu sayede 9 milyar metreküp doğal gaz ithalatının önüne geçildi ve yaklaşık 3.5 milyar dolarlık dış ticaret açığı önlendi.
-Kanunla 22 milyar tonluk kömür rezervi harekete geçirilecek, kömürün kalitesini iyileştiren, kükürt ve kül oranını düşüren, kalorisini artıran ve teknolojik iyileştirmelerle kömürden gaz elde etme gibi yatırımlara ağırlık verilecek.
12 milyar dolarlık doğalgaz ithalatını önledi
-2024 yılında 349 TWh elektrik üretiminin 159.4 TWh’ı yenilenebilir (%45) kaynaklardan üretildi.
-Bu sayede yaklaşık 32 milyar metreküp doğal gaz ithalatının önüne geçildi. Bu sayede yaklaşık 12 milyar dolarlık dış ticaret açığı önlendi.
-Aynı üretim ithal kömürle karşılanmış olsaydı, 7.7 milyar dolarlık, yaklaşık 68.5 milyon ton kömür ithal edilmiş olacaktı. 2035’te elektrik talebi 510 TWh’ye çıkacak
-2024 yılında elektrik talebi yaklaşık 349 TWh seviyesinde gerçekleşti.
-Yapılan hesaplamalar 2010 yılında yaklaşık 211 TWh olan elektrik tüketiminin, 2035 yılında 510 TWh’ye çıkacağını gösteriyor.